Çocukların veya gençlerin hareketli olması, meraklı davranması ya da zaman zaman odaklanmakta zorlanması oldukça doğaldır. Ancak bu durum süreklilik kazandığında, günlük yaşamı ve başarıyı etkilediğinde dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB) akla gelebilir.

DEHB, bireyin dikkatini toplama, dürtülerini kontrol etme ve hareketlerini düzenleme becerisinde zorluk yaşamasına yol açan nörogelişimsel bir durumdur. Çocuğun ya da yetişkinin sadece ders başarısını değil, arkadaş ilişkilerini, aile içi etkileşimini ve özgüvenini de etkileyebilir.

DEHB Hangi Alanları Etkiler?

DEHB; davranışsal, duygusal, bilişsel ve sosyal alanlarda çeşitli belirtilerle kendini gösterir:

* Davranışsal: Aşırı hareketlilik, yerinde duramama, sabırsızlık

* Bilişsel: Dikkat dağınıklığı, unutkanlık, planlama güçlüğü

* Duygusal: Duygularını yönetmede zorlanma, çabuk öfkelenme

* Sosyal: Arkadaş ilişkilerinde sorun yaşama, kurallara uymakta güçlük

Bu belirtiler her çocukta aynı şekilde görülmeyebilir. Bazı çocuklar daha çok dikkat eksikliği yaşarken, bazılarında hareketlilik ve dürtüsellik ön planda olur.

DEHB Belirtileri Nelerdir?

Aşağıdaki davranışlar çocuğunuzda uzun süredir ve birden fazla ortamda (örneğin hem okulda hem evde) gözlemleniyorsa, değerlendirme yapılması faydalı olabilir:

* Günlük işleri veya ödevleri tamamlamada zorluk yaşamak

* Dikkatini bir etkinlik üzerinde sürdürmekte güçlük çekmek

* Konuşulanları dinlemekte zorlanmak, dalgın görünmek

* Eşyaları sık kaybetmek veya unutkanlık

* Yerinde oturamamak, sürekli kıpırdanmak

* Çok hızlı ve fazla konuşmak

* Sırasını beklemekte sabırsız olmak

* Düşünmeden hareket etmek

Her çocuk zaman zaman bu davranışları gösterebilir. Bu belirtilerin tanı için önemli olması için 6 aydan uzun sürmesi, 12 yaşından önce başlamış olması ve çocuğun akademik, sosyal ya da aile içi işlevselliğini etkilemesi gerekir.

DEHB Neden Olur?

DEHB'nin kesin nedeni tam olarak bilinmemektedir. Ancak araştırmalar, genetik yatkınlığın önemli bir rol oynadığını göstermektedir. Bunun yanında şu faktörler de etkili olabilir:

* Ailede DEHB öyküsü bulunması

* Gebelik döneminde bazı risk faktörleri (sigara, alkol, ilaç kullanımı)

* Beynin dikkat ve dürtü kontrolünü sağlayan bölgelerinde farklılıklar

* Stresli aile ortamı ve düzensiz rutinler

DEHB bir anne babanın hatası ya da çocuğun isteyerek yaptığı bir davranış biçimi değildir.

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu Nasıl Tanınır?

Tanı süreci genellikle şu adımları içerir:

1. Ayrıntılı Görüşme: Çocuğun gelişim öyküsü, belirtilerin süresi ve hangi alanları etkilediği değerlendirilir.

2. Davranış Gözlemi: Terapist çocuğun davranışlarını farklı durumlarda gözlemler.

3. Ölçek ve Testler: Dikkat ve dürtüsellik düzeyini ölçen standart değerlendirme araçları uygulanabilir.

4. Okul ve Öğretmen Görüşmeleri: Çocuğun okul ortamındaki davranışları hakkında bilgi alınır.

Tanıda en önemli kriter, belirtilerin farklı ortamlarda görülmesi ve günlük işlevselliği olumsuz etkilemesidir.

DEHB Tedavisinde Neler Yapılır?

DEHB çok boyutlu bir destek gerektirir. Tedavi planı çocuğun yaşına, belirtilerin şiddetine ve aile ihtiyaçlarına göre şekillenir. Sıklıkla kullanılan yöntemler:

* Psikoeğitim: Ailenin ve çocuğun DEHB’yi anlamasını sağlamak

* Bilişsel Davranışçı Terapi: Duyguların ve davranışların düzenlenmesine yardımcı olmak

* Oyun Terapisi: Küçük yaş gruplarında duygusal destek sağlamak

* Davranışsal Yöntemler: Ödül ve motivasyon sistemleri oluşturmak

* Okul İş Birliği: Öğretmenlerle düzenli iletişim kurmak

* Gerekirse Psikiyatrik Destek: İlaç tedavisi planlamak

Erken destek, çocuğun potansiyelini gerçekleştirmesi için büyük önem taşır.

DEHB’li Çocuklar İçin Aileye Öneriler

* Çocuğunuzu yargılamadan dinleyin.

* Küçük adımlarla başarıyı pekiştirin.

* Günlük rutinler oluşturun.

* Kuralları net ve tutarlı koyun.

* Enerjisini boşaltabileceği hareketli aktiviteler planlayın.

* İhtiyaç duyduğunuzda profesyonel destek almaktan çekinmeyin.

Unutmayın, DEHB bir zorluktur ama doğru destekle aşılabilir. Çocuğunuzun yeteneklerini ortaya çıkarmak, özgüvenini güçlendirmek ve sağlıklı ilişkiler kurmasına yardımcı olmak mümkündür.

Sonuç

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu, hem çocuk hem aile için yorucu olabilir. Ancak bu durum çözümsüz değildir. Profesyonel destek ve doğru yaklaşımlar, çocuğunuzun güçlü yönlerini ortaya çıkarmasına ve potansiyelini gerçekleştirmesine yardımcı olur. Gerekli desteği almak için bir uzmana başvurabilirsiniz.