Travmalar, bireylerin ruhsal sağlığını derinden etkileyebilen, travma sonrası stres bozukluğu (TSSB) ve kompleks travma gibi psikolojik durumları tetikleyebilen deneyimlerdir. Her iki durum da işlevselliği azaltan ciddi semptomlarla ilişkilidir ve etkileri kişinin yaşamını önemli ölçüde etkileyebilir. Kompleks travma ve TSSB, travmatik deneyimlerin sonucunda ortaya çıkan iki farklı psikolojik durumu temsil eder; ancak, her iki durum da farklı kökenlere, belirtilere ve etkilere sahiptir.

  Kompleks travma, genellikle çocukluk döneminde uzun süreli veya tekrarlayan travmatik deneyimlerin bir sonucu olarak ortaya çıkar. Bu deneyimler, istismar, ihmal, aile içi şiddet gibi çeşitli şekillerde gerçekleşebilir ve bireyin duygusal, psikolojik ve sosyal gelişimini etkileyebilir. Diğer yandan, TSSB genellikle tek bir belirgin travmatik olayın ardından ortaya çıkar, ancak birden fazla travmatik olaya da bağlı gelişebilir. TSSB'nin oluşumunda, savaş, doğal afetler, ciddi kazalar veya cinsel saldırı gibi belirgin bir travmatik olaya odaklanılır. Bu nedenle, kompleks travma genellikle bir dizi travmatik deneyimin birikimi sonucunda ortaya çıkarken, TSSB belirgin bir travmatik olayın sonucunda daha belirgin semptomlar gösterir. Her iki durumun belirtileri de kişinin yaşadığı travmatik deneyime ve duygusal yük kapasitesine bağlı olarak çeşitlilik gösterebilir. Bu farklar, kompleks travma ve TSSB'nin kökenlerindeki farklılıkları yansıtır ve her iki durumun tedavi ve destek süreçlerinin bu farklılıkları göz önünde bulundurması önemlidir.

Travma Sonrası Stres Bozukluğu (TSSB) Belirtileri:

1. Tekrar Deneyimleme (İzleme):

   - Travmatik olayın tekrar tekrar zihinsel olarak yaşanması, örneğin anılar, kabuslar veya flashbacks aracılığıyla.

   - İzleme, travmatik deneyimlerin aniden ve istemsizce zihinde canlanmasıdır.

2. Kaçınma ve Uzaklaşma:

   - Travma ile ilişkili kişileri, yerleri veya etkinlikleri aktif olarak kaçınma.

   - Travma ile ilişkili konulardan veya hatıralardan kaçınma.

   - Travmayı hatırlatan unsurlardan uzaklaşma veya bunlardan kaçınma.

3. Artmış Uyarılma ve Yeniden Canlanma:

   - İnsanlar arasında artan bir uyarılma düzeyi, örneğin aşırı tetikte olma, irkilme veya huzursuzluk.

   - Uykusuzluk, konsantrasyon güçlükleri, sinirlilik, huzursuzluk gibi semptomlar.

   - Travmatik deneyimlerin yeniden canlanması, örneğin kabuslar veya travmayı hatırlatan görüntüler.

4. Depresyon ve Anksiyete:

   - Sürekli üzüntü hissi, değersizlik duyguları, umutsuzluk ve çaresizlik.

   - Anksiyete semptomları, panik ataklar, aşırı endişe, titreme veya terleme gibi belirtiler.

5. Fiziksel Semptomlar:

   - Baş ağrısı, mide rahatsızlığı, kas gerginliği, kalp çarpıntısı gibi bedensel semptomlar.

   - Bu semptomlar sıklıkla stresin fiziksel bir yansıması olarak ortaya çıkar ve kişinin yaşam kalitesini olumsuz etkileyebilir.

Kompleks Travma Belirtileri:

1. Kişilik Bozuklukları:

  - Kişinin kimlik bütünlüğünün zedelenmesi, yani kendini tanıma ve algılama sürecinde karmaşıklık yaşaması.

  - Kendine yönelik olumsuz düşünceler ve duyguların baskın olması, özsaygının azalması veya kendine karşı negatif bir algının oluşması.

  - Parçalanmış veya istikrarsız bir benlik hissi, yani kişinin kim olduğuna dair sürekli bir belirsizlik veya çelişki içinde olması.

2. Duygusal İşlev Bozukluğu:

   - Anksiyete, depresyon ve öfke patlamaları gibi duygusal dalgalanmaların sıkça yaşanması.

   - Duyguların kontrol edilememesi, yani duygusal tepkilerin aşırı veya düzensiz olması.

   - Duyarsızlaşma, yani duygusal olarak yavaşlama veya duygusal tepkilerde azalma.

3. İlişki Problemleri:

   - Güven eksikliği, yani başkalarına veya ilişkilere güvenmekte zorluk çekme.

   - Duygusal bağlantı eksikliği, yani başkalarıyla derin ve anlamlı ilişkiler kurmakta zorlanma.

   - Yakınlık korkusu, yani başkalarına yakınlaşmaktan veya duygusal olarak bağlanmaktan kaçınma.

4. Somatik Semptomlar:

   - Kronik ağrılar, baş ağrıları, kas gerginliği gibi bedensel rahatsızlıkların sık sık görülmesi.

   - Mide rahatsızlıkları, sindirim sorunları, fibromiyalji gibi fiziksel semptomların belirgin olması.

5. İstismarın İçselleştirilmesi:

   - İstismarcıların davranışlarını içselleştirme, yani travmatik deneyimlerin sonucu olarak kişinin kendine yönelik olumsuz inançlar geliştirmesi.

   - Kendine zarar verme, zararlı ilişkilere devam etme veya kendini suçlama gibi olumsuz davranışların ortaya çıkması.

Tedavi Yaklaşımları:

Her iki durumda da tedavi, bireyin ihtiyaçlarına ve semptomların ciddiyetine göre özelleştirilmelidir. Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT), Göz Hareketleriyle Duyarsızlaştırma ve Yeniden İşleme (EMDR), şema terapi gibi terapi yöntemleri sıkça kullanılan etkili tedavi yaklaşımlarıdır. Tedavi, genellikle uzman bir psikoterapist veya psikiyatrist tarafından yönetilir, bireysel veya grup terapisi biçiminde uygulanabilir.

ALPAY EH, ÇELİK D. Complex Post Traumatic Stress Disorder: A Review. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar. Aralık 2022;14(4):589-596. doi:10.18863/pgy.1050659

Rubin, A. (2014). EMDR treatment for trauma. In Encyclopedia of Social Work.

Uzman Klinik Psikolog İlayda Altunören