ÖZGÜL FOBİ

Özgül fobi, normalde korkulmayacak belli bir durum, nesne ya da hayvandan aşırı korku duymak ve aşırı, mantıksız bir kaçınma isteğine sahip olmaktır.

Özgül fobiler toplumda %2.7 oranında görülür. Kadınlarda erkeklere oranla en az iki üç kat daha fazla görülür. Özgül fobinin başlama yaşı ortalama 16.5 olarak tespitbilinir. Çoğunlukla kişiler çocukluğundan beri bu korkulara sahip olduğunu, bazen de ergenlik döneminden sonra korkuların oluştuğunu ifade ederler. İleri yaşlarda özgül fobinin başlaması genellikle nadirdir. Özgül fobiler kronik seyirli ilerler.

Birçok kişinin bir nesneye, duruma ya da hayvana karşı korkusu olabilir. Bu korkunun fobi olarak değerlendirilmesi için kişinin yaşadığı bu korku halinden rahatsız olması ve bu korku halinin gündelik yaşamını engellemesi gerekir. Örneğin, bir kişinin yılan korkusu olabilir, ama yılanlarla çok karşılaşmadığı için veya bu korkusu onu rahatsız etmediği için bu fobi sayılmayabilir. Ancak kişi eğer yılan korkusu yüzünden yeşil alanlara gitmekten kaçınıyorsa, geceleri bu korkusu yüzünden uykuları kaçıyorsa o zaman o kişinin yılan fobisi olmak üzere özgül fobisi olduğu söylenebilir.

Özgül fobi sahibi kişi korktuğu durum, nesne ya da hayvanı ve karşılaşacağı sıkıntıyı gerçekte olduğundan daha fazla olarak algılar. Tehlikeyi zihinlerinde aşırı büyük olarak canlandırır. Tehlikeyi çok aşırı gördüğü için tehlike karşısında sahip oldukları başa çıkma becerilerini de azımsar. Bir durum, nesne ya da hayvandan bu denli aşırı korkulmayacağını bilir; korkusunu anlamsız, yersiz bulur; ancak yine de korktuğu nesne, durum ya da hayvanlardan kaçınmaya devam eder. Kaçınmaya devam ettikçe de korkusuyla yüzleşemez ve kısır döngü içerisine girer. Tekrar tekrar korkmaya devam eder.

Özgül Fobinin Tipleri:

• Hayvan Tipi: Korkuyu hayvanlar başlatır.
• Doğal Çevre Tipi: Korkuyu fırtına, su, yükseklik, gök gürültüsü, karanlık gibi etkenler başlatır.
• Kan- Enjeksiyon- Yara Tipi: Korkuyu kan görmek ya da iğne yapılması gibi tıbbi işlemler başlatır. Diğer fobilerden farklı olarak bayılma olabilir.
• Durumsal Tip: Korkuyu araba, uçak, asansör, köprü, kapalı alanlar gibi belirli bir durum başlatır.
• Diğer Tip: Korkuyu yukarıda herhangi bir sınıflamaya girmeyen yutkunma, palyaço, balon vb. olaylar başlatır.

Özgül fobinin genellikle yaşanılan olumsuz bir olay sonrası geliştiği düşünülür. Örneğin, asansörde kaldıktan sonra asansör fobisi gelişmesi gibi durumlar bilinen durumlar arasındadır. Ancak herhangi bir deneyim olmadan da özgül fobinin geliştiği görülür. Örneğin, hayatında yılan görmemiş birisinin yılan fobisi olabilir. Bu noktada genetik faktörlerin özgül fobilerin gelişiminde etkili olduğunu söylemek mümkündür. Bunların yanı sıra fobiler öğrenme yoluyla da gelişebilmektedir. Örneğin, annesinin köpek fobisi olan bir çocuğun köpek fobisi geliştirme olasılığı yüksektir. Özgül fobilerin nasıl oluştuğu konusunda tek bir neden olmadığı ortadadır. Genetik olarak doğuştan getirilen yatkınlık ile çevreden elde edilen deneyimler sonucu özgül fobilerin geliştiği söylenebilir.

Özgül fobilerle ilgili en önemli sorunların tedaviye başvurma oranlarının düşük olmasıdır. Genellikle kişiler bu sorunu bir hastalık olarak görmez ve yardım arama davranışında bulunmazlar. Bazen de yardım almak ister ama korkusuyla yüzleşmek istemediği için yardım aramaz. Örneğin, kan fobisi olan birinin hastaneye başvuramaması gibi.

Unutulmamalıdır ki, özgül fobiler yaşamı kısıtlar ve kısır döngü oluşturur. Özgül fobilerin tedavisi mümkündür. Özgül fobilerin birçoğu, kısa sürede ve kalıcı biçimde düzeltilebilir. Psikolojik destek alarak kısır döngüden kurtulmak mümkündür. Mutlaka profesyonel bir desteğe başvurulmalıdır.

Kaynaklar:

• Davison, G. C. & Neale, J. M. (2004). Anormal Psikolojisi. (7. Baskı). (İ. Dağ, Çev. Ed.). Ankara: Türk Psikologlar Derneği Yayınları.
• Öztürk, M. O. & Uluşahin, A. (2014). Ruh sağlığı ve bozuklukları I. (12. Baskı). Ankara: BAYT Yayınları.